Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang

1. Phân loại di sản: Lễ hội truyền thống

2. Không gian: Tại những khu bãi rộng

3. Thời gian: Mùa xuân

4. Cộng đồng chủ nhân di sản: Dân tộc H’mông  sinh sống ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

5. Nhận diện di sản: Theo tiếng H’mông Gầu tào là hội chơi núi, đây là dịp lễ hội mang tính cộng đồng lớn trong năm của đồng bào H’mông ở miền núi phía Bắc nói chung và bà con người H’mông ở Hà Giang nói riêng. Trong một năm ngoài những dịp lễ tết mang tính chất gia đình, dòng họ thông thường và các nghi lễ của vòng đời người như ma cháy, cưới hỏi… đối với người Mông đặc biệt thích "Hội Gầu Tào". Đây là một hình thức sinh hoạt tín ngưỡng bên cạnh phần lễ, phần hội còn bộc lộ rõ bản sắc văn hoá dân tộc qua các sinh hoạt cộng đồng. Lễ hội được tổ chức với mục đích cúng tạ ơn trời đất đã ban cho thôn bản, dòng họ, gia đình, một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống no đủ, người người khoẻ mạnh. Bên cạnh đó cũng là dịp để đồng bào phô diễn các hình thức diễn xướng dân gian và các trò chơi dân gian đặc sắc của dân tộc mình.

Lễ hội được tổ chức vào mùa xuân hay những dịp nông nhàn do một gia đình hay một làng chủ trì và được tổ chức trên một bãi đất rộng quanh làng, hay một nương ngô đã thu hoạch xong.

Trước ngày hội Trưởng bản thông báo cho các hộ gia đình trong bản biết và thông báo cho các hộ gia đình các dân tộc khác cùng sống trong khu vực đến tham gia ngày hội với dân bản. Từ sáng sớm người dân trong bản đều mặc bộ trang phục truyền thống mới nhất của mình, người con gái mang ô, người con trai mang khèn đến tập trung ở khu vực diễn ra lễ hội cùng biểu diễn thi tài.

Phần nghi lễ được bắt đầu bằng lễ dựng cây nêu với mục đích thông báo nơi mở hội bằng một cây thẳng cao vút ngọn nhằm thể hiện sức sống trường tồn của làng bản người H’mông trên mảnh đất cao nguyên đá. Khi cây nêu đã dựng xong dân bản dâng cúng một mâm lễ để báo cáo với cúng thần linh và tổ tiên, trời đất mở hội Gầu tào. Lễ vật gồm các đặc sản dung dị của đồng bào như thủ lợn, xôi, rượu…

Lời cúng có đoạn: Một năm vất vả, hôm nay chúng con làm lý cúng thần linh mở hội Gầu tào, mong thần linh về hưởng thụ lễ vật và tiếp tục phù hộ cho dân bản một năm mưa thuận gió hòa, nhà nhà yên ấm, no đủ, gia súc khỏe mạnh, trai gái nên duyên….

Kết thúc lễ cúng là lúc các trò chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hóa H’mông được những người tham dự thở sức trổ tài, các chàng trai, cô gái H’mông cùng nhau thi thố thử sức để xem ai là người bắn nỏ, cưỡi ngựa giỏi nhất, múa khèn đá chân, hát ống hay nhất. Hội thi là nơi để thanh niên nam nữ trổ tài và cũng chính là nơi họ gặp gỡ, tâm sự và tìm hạnh phúc cho mình. Là một lễ hội lớn, một sinh hoạt văn hoá đặc sắc với đủ loại hình văn hoá nghệ thuật dân gian, hội Gầu Tào thực sự hẫp dẫn. Từ dụng ý ban đầu là lễ tạ ơn chúc tụng con đàn cháu đống, mang màu sắc tôn giáo, Gầu Tào trở thành lễ hội trổ tài và giao duyên của nam nữ thanh niên H’mông.

Lễ hội Gầu Tào còn là một phương tiện để củng cố phát triển mối quan hệ giữa các cá nhân, giữa các gia đình hay các cộng đồng làng bản để thắt chặt tình đoàn kết. Lễ hội góp phần làm cho diện mạo của đời sống văn hoá H’mông thêm sinh động, đa dạng và là nguồn lực thúc đẩy tinh thần dân tộc H’mông nói riêng và tinh thần nhân dân các dân tộc vùng cao nói chung. Sống rải rác trên các triển núi cao giữa thiên nhiên, đời sống vật chất còn nhiều khó khăn nhưng đồng bào H’mông có một đời sống tinh thần, tâm linh phong phú, đa dạng. Lịch sử dân tộc và điều kiện sống đã sản sinh ra nền văn hoá truyền thống H’mông mang đậm dấu ấn miền sơn cước vừa khắc nghiệt đậm chất trữ tình.

Báo cáo kiểm kê về di sản: Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang

Biện pháp bảo tồn: Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang

Danh sách nghệ nhân tiêu biểu: Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang

Ảnh: Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang

Phim: Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang

Ghi âm: Lễ hội Gầu Tào của người Hmông Hà Giang